Ien t joar 1809 wer veur t eerst n woordenliestje Grunnegs-Hollands drukt en ok al gijt t mor om zo’n 160 woorden, t waas n goed begun en al gaauwachteg werden meer van zuks soort liesten moakt en drukt. Wel t dikke woordenboek van Ter Laan uut 1929 van kaft tot kaft leest, viendt de verwiezeng noar dizze liest. En de zulfde K. ter Laans zörgde ien 1941 veur n herdruk van t hiele boekje woar de woordenliest ien stijt.
Dizze ‘Toaltied’ gijt over die woordenliest van zo’n 160 woorden uut Nikolaas Westendorp zien boekje: ‘Eerste leerrede in de nieuwe kerk te Sebaldeburen’ uut 1809.
Nikolaas Westendorp (1773-1836) begon ien t joar 1797 as domnee ien t dörpke Seballeburen bij Grodegast en ging doarnoa, vanòf 1812, noar Lösdörp. Dit bennen eileks twee plakken van niks, mor zo bleef der genogt tied over veur aander zoaken: veur geschiedenis en archeologie. En gelukkeg ok veur toal.
Zien pappe kwam van Westerbrouk, zien mamme van Martenshouk en zien vraauw van t Drentse dörp Nijtap bij Leek. Misschien het juust dat holpen: olders uut e buurt van t Hogezaand, zulf grootworden ien Faarmsom en wonen ien t Westerketier. Ien elks geval viel hum de biezundere toal van Seballeburen op. En toen dit dörpke ien 1807 n nije kerk kreeg, greep domnee Westendorp zien kaans en twee joar loater har er n boekje kloar met van alles over de geschiedenis, mor ok n hoofdstuk over de toal van de streek.
Ien t boekje ‘Eerste leerrede enz.’ stijt n liest van zo’n 160 Grunneger woorden met n Hollandse vertoaleng der achter. Over zien woordenliest zeit Nikolaas Westendorp zulf: “Ik geve hier eene kleine lijst van eenige woorden op, welke dezen oord bijzonder eigen zijn.”
En biezunder bennen de woorden zeker, ze vielen op omdat ze òfweken. Stuk veur stuk is over elk van die 160 woorden wel wat te zeggen, mor misschien is t beter om ze eerst ien groepkes en niet langer alfabetisch te zetten. Zo’n lutje 40 woorden warren bij de heruutgoave van ‘Eerste leerrede enz.’ ien 1941 volgens Dr. Wobbe de Vries onbekend (De Vries har ien 1895 n proefschrift schreven over de toal van Noordhörn). Op die 40 woorden wordt doarom hier niet verder iengoan.
As we kieken noar de aander woorden dan gijt t grofweg om drie groepen: n groep van nog altied bruukte ‘algemene’ Grunneger woorden, n groep Westerketierder woorden en dan nog n groep die overblift van biezundere, olde of onbekende woorden.
Wat veurbeelden van ‘algemene’ Grunneger woorden met Westendorp zien vertoaleng tussen hoakjes der achter bennen: Beien (= beziën), Diggels (= aardewerk), Kraak (= galerij), Lep (= spa), Meert (= bunseling), Schoer (= vlaag), Snaarske ( = broȇrs vrouw).
Misschien doen dizze woorden ons wat old aan, mor ze worden nog altied bruukt. Denk mor an: eerbeien, diggelwaark, dunderschoer, snoarske enz.
Westendorp geft ok woorden die veur één uut t Westerketier nog altied hiel gewoon ien de oren klinken, bv.: Jem (= gijlieden), Joe (= gij), Piek (= kieken), Tuit (= kusch). Veural die woorden ‘piek’ en ‘tuut’ bennen hiel oardeg want rond t dörpke Seballeburen lijt n piek n ei en geven we met ons lippen n beste tuut op aander wangen of lippen. Mor ien Oost-Grunnen wordt n ‘tuut-aai’ lijt deur ‘tuten’ of ‘houder’.
Schippen en scheuveljoagen
Zo op t oog hiel gewone woorden nuumt Westendorp ok, bv. Gatten (= gaten) en Schippen (= schepen). Toch zit hier n stuk grammatica achter: t meervoud ien t Grunnegs gijt aans as ien t Hollands. Luuster mor es sekuur noar de klaank: die blift ien t Grunneger meervoud kört en wordt ien t Hollands laang.
Westendorp geft hier dus eileks 2 veurbeelden, n veurbeeld met de letter ‘a’ en n veurbeeld met de letter ‘i’, mor hij har ok n veurbeeld geven kind met n aander klinker [denk bv. an t Grunneger woord ‘löt’ – ‘lötten’ wat kört blift, tegenover t Hollandse woord ‘lot’ – ‘loten’, wat ien t meervoud laang wordt].
n Mooi woord bij Westendorp is ‘Scheuveljoagen‘, n woord wat hij zulf ien t Hollands vertoald as ‘schaatsrijden’. Dat Grunneger woord ‘Scheuveljoagen’ is ientussen verdwenen en al kennen wij nog t woord ‘scheuvellopen’, wij zeggen ien 2023 eileks allent ‘scheuveln’.
Toal beweegt altied, woorden kommen en goan en zuks is goed te zien an dit ene scheuvel-woord, mor eileks an die hiele woordenliest uut t joar 1809.
Heit en Mem
Twee slim apaarte woorden bennen: ‘Heit’(= vader) en ‘Mem’ (= moeder); Nikolaas Westendorp von ze biezunder genogt om ien zien liest te zetten, want ien zien geboortedörp Faarmsom werden dizze woorden vast niet bruukt. Traauwens, ok ien 2023 zeit gieneen ien Seballeburen of ien n aander Westerketierder dörp ‘Heit’ of ‘Mem’. Toch har Westendorp geliek, zeker an t begun van de 19e eeuw zeden de meeste kiender rond Seballeburen ‘Heit’ en ‘Mem’ tegen heur olders.
En zo’n honderd joar loater, rond 1929 toen Kornelis ter Laan zien dikke woordenboek soamenstelde, klonk t nog noa! Ien dat woordenboek stijt bij t woordje ‘Mem’ = “aanspreekvorm voor Moeder, door kinderen gebruikt tot hun derde of vierde jaar.”