Inleideng
De Tweede Wereldoorlog is tachteg joar leden. t Aantal mensen dat oorlog metmoakt het, nemt òf. En d’oorlog liekt ien onze herinnereng aals mor vedder vot. Verhoalen over de oorlog helpen te beseffen dat we vrijheid koestern moeten, dat t goed is om weerboar te wezen. En ok hoe kwetsboar wij minsen wezen kennen. t Verhoal dat hier volgt, is optekend deur Willem Tjebbe Oostenbrink noar aanleideng van n vroaggesprek met Elze Zwoamoa uut Gruupskerk. De tekst is veurdroagen op 4 mei 2025 tiedens de dodenherdenkeng ien Gruupskerk.
Verhoal van n schoeljongen aan t Poeldiep
De oorlog is aal meer as tachteg joar leden. Toch bennen der gebeurtenissen die je altied bij blieven, zeit Elze Zwoamoa. Elze was 11 joar old toen de oorlog veurbij was. Van de eerste
oorlogsjoaren stijt hum niet zoveul bij. Mor de bombardementen op e Goarkeuken op 11 november 1944 ken hij hum nog goed herinneren.
t Van Starkenborghkanaal vervulde een grode rol ien de toelevereng van Duutse troepen en
vervoer van goedern. Gien wonder dat de Engelsen et munt harren op de sluzen. Op 11
november werden bewoonders van de Goarkeuken en ien e omtrek opschrikt deur
vliegtugen. De sluzen van e Goarkeuken werden bombardeerd. Op de dag van St-Meerten
wer die oavend niet met lichjes lopen.
Elze is ien 1934 geboren ien n huus an t Poeldiep. Gerekend vanòf Gruupskerk over t spoor
noa de Westerhörnermeulen t daarde huus. Zien olders hemmen t huus baauwen loaten.
Ze warren thuus met n gezin van vijf kiender, Elze en zien twee broers en twee zussen.
t Was aan t begun van noamirreg, hij zol ien huus om te eten. Elze mos nog even noar e
tuun wat aan hoalen. Achter t huus was de tuun met doarnoast t plak doar ze aan törf steken
warren. t Braandholt wer de leste joaren schoars. Minsen zochten noar aandere menieren
om kaggel brandend te holden. Veur braandstof groeven ze noar törf. Noa t törf steken,
werden de gatten weer dicht gooid.
“Toen heurde ik vliegtugen”, zeit Elze, “ien e verte zag ik grode masjienses”. Achternoa
bleek dat der wel 15 Engelse vliegtugen warren. Het knalde ien e omgeveng. Bij t vallen van
de bommen spatte t wotter op. Fonteinen spoten meer as tien meter hoog.
“k Heb even keken en heurde de knallen, t was n hels keboal.
Hoelang ik op e grond legen heb, wiet k niet meer. Ik duurde niet ien t enne te kommen. Ik
lag verkropen ien n geut van t laand. Noa n pooske ben ik ien huus goan.”
“Woar bleefste?”, vroeg zien moeke. Ze klonk verontrust, mor was bliede hum te zien.
Noa t keboal kwam de stilte. Vliegtugen warren vot en ales was weer rusteg. En toen was t
doan met de rust. Minsen kwammen t huus uut zetten om te zien wat der gebeurd was.
Nijsgieregheid won t van e schrik. Overal klonk opgewonden gerebbel.
“Ik ging ok kieken, zeit Elze. Buren liepen de Poelweg op. Volk uut Gruupskerk kwam
aanzetten. t Halve dörp liep uut om te kieken hoe de sluzen en brug derbij lagen. t Was
gewoon drok an e smalle weg”.
Bij de sluzen was dudelek zichtboar woar bommen iensloagen warren. Minsen keken heur
ogen uut. Der warren grode kroaters sloagen. Mor eiglieks viel et wel toe, zo kwammen
minsen tot de slötsom.
Ieneens schriwde der een. Hij wees noar de lucht. Doar was weer t brommende geluud. Ien
e verte zag Elze vliegtugen kommen. Minsen schrokken heur dood. Halsoverkop stoven ze
vot, weg van de sluus, richteng Gruupskerk.
Elze was doodsbenaauwd. Grode minsen en kiender, aalmoal liepen ze zo haard as ze
konden. Hij zag minsen op e loop, doar hij niet van wis dat ze zo hard lopen konden. Olle
minsen met stramme leden die je der niet toe ien stoat achtten, schoten ien looppas veurbij.
Mor t spoor halverwege t dörp was nog n enne vot. Minsen zaggen gien kans doar te
kommen. Vliegtugen warren zo wat boven t kenoal.
Elze zien huus was ok niet te belopen. n Honderd meter vedderop rende hij ien n stroom van
minsen met. Zo kwam er te lande ien t tweede huus vanòf de Goarkeuken, n goeie honderd
meter vanòf de sluzen. “Doar lag ik op e vloer ien t achterhuus van de woneng. Achter de
puust. k Voelde mien borst opndel goan. Mor ik was niet d’enege. t Huus zat vol met minsen
tot halverwege t veurhuus.
Met vieftien, twinteg man laggen we doar, ien e gang, ien e keuken en e koamer. Overal ien
huus warren minsen leggen goan. Toen heurden we de bommen vallen. t Ging der om weg. t
Schilderij aan e waand ien e koamer bewoog hinneweer, Zeit Elze. Nog altied denk k terug
aan t moment dat muren trilden en t schilderij zacht bewoog.”
“Toen de vliegtugen vot warren, en et langer stil bleef, stonden minsen op. Ik ben noar huus
toe lopen. Moeke schreide zo. Heur huus was ok vol met minsen west. Ien e stal harren
minsen heur verscholen deur tussen de koeien krupen. Achter ons huus ston n hooikiep met
hooi veur de koeien. Ien die hooikiep hemmen ze loater n koegelgat vonden. “
Op e Goarkeuken woonden ien die tied zo’n tachteg mensen. t Is n wonder dat mor één man
roakt was. Hij har n schot ien t bien. Veul huzen drekst aan de sluus warren zwoar
beschoadegd en onbewoonboar. Verscheidene bewoners bennen evacueerd en pas noa de
bevrijding weer keerd. Ien die tied warren op e Goarkeuken warren veul winkels van bakkers,
krudeniers, kroegen. Schippers mossen boodschappen hemmen veur levensonderhold. As
et drok was, mossen ze wachten en brochten ze tied deur ien t café annex winkel en
dronken ze kovvie of n borrel.
Achternoa bleek dat vliegtugen de tweede keer de bommen veul beder gooid hemmen. De
sluzen en de brug werden zwoar beschoadegd. De eerste keer was der weineg kepot
schoten; dat was ok de reden dat vliegtugen weer kwammen.
Veur de Duutsers har dit grode gevolgen. De Goarkeuken was n strategisch punt; t kenoal
kwam stil te leggen. Aanvoer van goedern was lamleit. D’òfvoer van wotter noar t oosten
richteng Electroa was stremd. Buukstede kwam onder wotter te stoan. Laand stond blank tot
aan t Westerzaand.
Duutsers trovven moatregeln om herhoaleng te veurkommen. Wel 200 soldoaten werden
ienkwartierd. De sluus mos goed beveiligd worden met luchtòfweergeschut. Om de
kenonnen op wel vijf plakken rondom de sluzen te ienstalleren warren der veul soldoaten ien
taauw. “Ik heb nog metholpen”, zeit Elze, “Soldoaten warren aan e scharrel met materioal,
groaven en grond verrieden. As kwoajongen he’k met groaven wat metholpen” vertelde Elze.
“Dat het me loater wel dwars zeten. k Har ja met doan ien plak van Duutsers tegen te
waarken!” Mor t warren voak ok vriendeleke minsen.
Aan alle bewoonders was aankondegd dat ze plak moaken mossen veur soldoaten. Bij Elze
zien olders kwammen drie soldoaten ien huus. Ze sliepen ien e veurkoamer. “Wij huufden
niet t huus uut, want wij harren vier, vijf melkkoeien. De buurman die ziekelek was, mocht ok blieven”, vertelt Elze. Aandere bewoonders van e Goarkeuken werden t huus uutzet en
mossen mor onderdak zoeken bij femilie ien e buurt.
Veur scheuvelliefhebbers wer et n prachtege winter. De wottervlakte die al snel leverde n
mooie iesboan op, veul groder as de iesboan bij t spoor.
Schoel ging gewoon deur. Elze ging noar de olle Christelijke schoel an de Jonkersloan. Ien e
oorlog was der host gien braandstof. Doarom wer der stookt op stro van grode stropakken
die boeren leverden. Jonges uut de hogere klassen harren bij toerbeurt de opdracht de heule
dag kaggels te vullen. Om kaggels lang braandend te holden, mossen je t stro ien n dikke
top wringen en ien e kaggel stoppen. Zo gingen ze alle lokoalen bij del. Dat was mooi waark,
want dan huufde je niet te leren.
Noa de strenge winter brochten ien t veujoar Cannedezen de bevrijding.
Willem Tjebbe Oostenbrink