SCHRIEVEN IEN T WESTERKWARTIERS 1: “LEZEN EN SCHRIEVEN”

(over leestekens, waarkwoorden, ij en ei en meer) .

Stichting Mien Westerkwarier het een aantal waarkbloaden moakt met uutleg over schrieven ien t Westerkwartiers. Wil je schrieven leren en meer wieten over je eigen toal? Dan kin dat nou!
Het uitgangspunt van het schrijven in het Gronings, dus ook het Westerkwartiers, is dat er gestreefd wordt naar een systeem van schrijven dat zo eenvoudig mogelijk lees-en leerbaar is. Gebruik zo weinig mogelijk leestekens, deze worden alleen gebruikt om misverstanden te voorkomen. Bv. Klokje is klokje (uurwerk) klòkje= borreltje
  • Schrijf werkwoorden voluit: lopen, fietsen, wassen. Als we dat niet doen krijgen we b.v. problemen met woorden als: zingen en hangen dat zou dan zingng en hangn worden.
  • Gebruik bij werkwoorden geen apostrof dus: lopen en geen loop'n
    zwaaien en geen zwaai’n
  • Woorden die in het Gronings uit zouden moeten gaan op –elen- en –eren- worden in strijd hiermee als – eln- en - ern -geschreven, rammelen wordt rammeln, vergoaderen wordt vergoadern. Voorop staat dat het woord zijn betekenis houdt dus kamperen blijft kamperen anders zou het kampern worden.
  • Dat geldt ook voor meervoud -en, dus: gaanzen en geen gaanz'n
    troanen en geen troan'n
  • De lidwoorden t (Nederlands het) en n (Nederlands een) worden in het Gronings zonder apostrof geschreven. Geen 't laand maar t laand.
  • Het Nederlandse lidwoord ‘de’ wordt vaak achterwege gelaten en in het Westerkwartiers als- e- geschreven. Bv. Pien ien e kop of op e Leek.
  • De O gaat altijd voor de A , hoar, kloar enz.
Ezelsbruggetje: Olle Grieze eerst dan Assen. (De Drenten doen t andersom daar komt Assen eerst)
Schrief gien ei mor ij tenzij….

In het Gronings is het dus ij tenzij… Als we te maken hebben met een woord met een ij-klank dat in het Nederlands dezelfde uitspraak heeft als in het Gronings en in het Nederlands met een ei geschreven wordt. Scheidsrechter blijft in het Gronings hetzelfde en wordt dus niet als schijdsrechter.
De regel is vrij simpel, maar in de praktijk levert het wel wat problemen op. Twee veel voorkomende werkwoorden hebben een onregelmatige verleden tijd die eveneens een beetje lastig is in verband met ei en ij, n.l. zeggen en leggen. Ik heb gezegd’ is in een groot deel van het Westerkwartier, ik heb zeid. Hier kiezen we voor wat bekend staat als de korte ei om het verband met zeggen wat duidelijker te krijgen en omdat in ouder Nederlands ook gezeid en zei aangetroffen wordt. Op dezelfde manier gebeurt het bij het andere werkwoord met z’n dubbele betekenis: ik leg-hij leit-ik heb leid.



TOALTIED:
Op 10 oktober 2018 ging grif de vlag uut want over t Nedersaksisch wer die dag n convenant tekend ien Zwolle want: ‘ons eigen toal is n verriekeng veur t Nederlands cultureel aarfgoed.’ Stoere woorden ‘cultureel aarfgoed’ en ‘convenant’, mor ien goed Grunnegs komt het der op del dat ons eigen toal belaangriek is en dat over t behold doarvan òfsproaken moakt bennen. Ien elks geval is t goed dat der veul aandacht veur ons eigen toal is; ons toal is nou ien t nijs en wel wiet blift doar nog laang aandacht veur. Het is n mooi woord: Nedersaksisch, t geft geliek aan dat t Grunnegs niet op hum zulf stijt mor heurt bij n hiel groot gebied. De Streektoal gijt tot ver Duutslaand ien en dat zien we meteen an e noam van t bondslaand wat tegen Grunnen, Drenthe en Twente aan lijt: Nedersaksen (Niedersachsen). Meer noar t zuud-oosten lijt Saksen-Anhalt (Sachsen-Anhalt) en nog verderop lijt e deelstoat Saksen (Sachsen). Eileks moeten we vanòf Saksen weer ons kaant uutgoan, zeg mor van hoog noar leeg, om bij ons buren ien Nedersaksen uut te kommen. Zo wordt duudlek woar de noam van e toal votkomt, het Nedersaksisch is Leeg-Saksisch, krekt zo as Platt-Duuts wat aans is as Hoog-Duuts. Traauwens, wij zeggen tegen ons toal ok voak dat we plat proaten. En we bennen groots op plat!
gaans
Brief noar huus— Rensina Dijkhuizen
Een emigrant schrift n brief noar huus
Brief uut Canada (lezen)
Brief uut Canada (luuster)

Bierkaai - Reinder W. Hiemstra


Bierkaai (llees)
Bierkaai (luuster)



Stoere woorden:


Nederlands
Westerkwartiers
Trots
Groots
Kleine
Lutje
Bagage
Pakkeloarie
Toilet
Huuske
Bed
Berre
Altijd
Aaid/Altied
Prijst
Priest
Buikpijn
Pien ien t lief
Huilde
Schreide/reerde
Meisje
Wicht (je)
Heimwee
Wènst
Stoere Woorden (luuster)
Colofon


Stichting Mien Westerkwartier

Met dank aan:
Jan Hut (ontwerp)
Tonko Ufkes (toaltied)
Alie de Vries (toal uutleg en redactie)
Geert Zijlstra (verhoalen en redactie)