SCHRIEVEN IEN T WESTERKWARTIERS 5: “LEZEN EN SCHRIEVEN”

(Veranderlijke Klanken)
Stichting Mien Westerkwarier het een aantal waarkbloaden moakt met uutleg over schrieven ien t Westerkwartiers. Wil je schrieven leren en meer wieten over je eigen toal? Dan kin dat nou!
Binnen of bennen, kinnen of kennen:

Als je het uitspreekt dan denk je er niet over na, maar als je gaat schrijven twijfel je toch ... is het - ik bin - of - ik ben -.
Een eenvoudig hulpmiddel is de vervoeging van de tweede persoon:
Binnen
- jij bent = doe bist, dus ik ben = ik bin en wij zijn = wij binnen
Kinnen:
-jij kunt - doe kinst, dus ik kan = ik kin en wij kunnen = wij kinnen
Kennen:
- jij kent - doe kenst, dus ik ken = ik ken en wij kennen = wij kennen
Klankverschil:

Er zijn boeken vol geschreven over de kleine verschillen in de klank van het dialect. In het grensgebied met Friesland wordt de 'g' vaak wat harder uitgesproken dan in het Westerkwartier, maar het 'Pompsters' heeft meer overeenkomsten met het Gronings dan met het Fries. Bekend is ook de harde 'sch' en de langerekte 'oo' in bv Strobos, 'een skaap dooood in de slooot'

IJ of EI

Net als in het Nederlands is ook in het Gronings het verschil tussen deze klanken moeilijk te onderscheiden. 'Hij ligt op bed; is dat nou -Hij leit op bèrre- of -Hij lijt op bèrre-.


In het Gronings is het ij tenzij we te maken hebben met een woord met een ij-klank dat in het Nederlands dezelfde uitspraak heeft als in het Gronings en in het Nederlands met een -ei- geschreven wordt. Scheidsrechter en reiger-ei blijven in het Gronings gelijk aan het Nederlands, dus met een -ei-.
Niekerk (ie-klank) wordt Nijkerk en riet wordt rijt.

Twee veel voorkomende werkwoorden hebben een onregelmatige verleden tijd die een beetje lastig is i.v.m. -ei- en -ij- namelijk (z)seggen en leggen. Ik heb gezegd is in het Westerkwartier -ik heb (z)seid-. We kiezen hier voor -ei- omdat in het ouder Nederlands ook -gezeid- en -zei- aangetroffen wordt. Op dezelfde manier gebeurt het bij het andere werkwoord met z'n dubbele betekenis:
-ik leg- hij leit-ik heb leid-.
AU of OU

Eigenlijk is de keus vrij eenvoudig: de uitspraak volgen als deze duidelijk is en anders het Nederlands.
Wie in -vrouw- een lange klinker hoort schrijft -vraauw en anders -vrouw-
-taauw- en anders -touw-.
TOALTIED: Zeuven


September is de zeuvende moand, teminnent dat waas hiel vroeger zo en doar is dizze moand noar nuumd. Oktober waas de achtste, november de negende en december de tiende – wel ooit Fraans of Letien op school had het, komt dit misschien nog bekend veur. Nijjoar begon toen op 1 meert en juust doarom het feberwoarie mor 28 of hooguut 29 doagen.
Zeuven is n biezunder getal, veur summegen zulfs n heileg getal: zeker veur goenend die opgruid bennen op Zeuvenhuzen en geboren bennen ien september . . .
Spieteg genogt is ‘zeuven’, krekt as ‘vief’, n woord wat veraandert noar ‘zeven’ of noar ‘vijf’. Rekenen leren we op school en doar gijt het ien t Hollands en bv. de toavels goan op zien Hollands en niet op zien Grunnegs. Voak zeggen we doarom gien: vief keer zeuven is viefendarteg, mor wordt het vijf keer zeven is vijfendertig.
Juust omdat de noamen van e getallen zo bij school heuren, zeggen veul mensen n huusnummer, tillefoonnummer, postcode en zuks op zien Hollands. Ons grootolders zeden vast nog: twee keer zeuven is ‘vittien’, wij zeggen tegenwoordeg meest ‘veertien’. En de getallen doar veur en doarnoa veraandern van ‘dartien’ en ‘vieftien’ noar ‘dertien’ en ‘vijftien’.


Tonko Ufkes
Ufkes-Tonko-ZW
Weerzien — Tonko Ufkes


Weerzien: lezen en luustern
thumbnail_PC292843
Terug noar zee -
Willem Tjebbe Oostenbrink


Terug noar zee: lezen en luustern
Stoere Woorden

Nederlands
Westerkwartiers
Bed
Bèrre
Tenminste
Tenminnent
Latijn
Letien
Sommigen Goenent
Veertien Vittien
Kruipt Krupt
Maand
Moand
Zakdoek
Buusdoek
Standaard
Stander
Eigenlijk
Eileks
Laatste
Leste
Ogenblik
Mement
Groener
Gruuner
Gebouw Gebaauw
Die van mij
Mienent


Stoere woorden: luustern
Colofon


Stichting Mien Westerkwartier

Met dank aan:

Jan Hut (ontwerp)
Tonko Ufkes (toaltied)
Alie de Vries (toal uutleg en redactie)
Geert Zijlstra (verhoalen en redactie)