SCHRIEVEN IEN T WESTERKWARTIERS 3: “LEZEN EN SCHRIEVEN”
|
(Over dieren op en rond et heem)
|
|
|
|
|
Stichting Mien Westerkwarier het een aantal waarkbloaden moakt met uutleg over schrieven ien t Westerkwartiers. Wil je schrieven leren en meer wieten over je eigen toal? Dan kin dat nou!
|
|
|
|
Het Gronings kun je in grofweg in drie taalgebieden indelen noord, oost en west.
|
|
De Nederlandse kip is in het Westerkwartier een piek.
|
In de rest van de provincie is een piek een spitse veer; een piek op een dameshoed.
|
In het noorden een hìn en in het oosten is de kip een tuut. In de stad Groningen een tude, terwijl een tuut ook een kus en tuutjen, kussen is.
|
In het Westerkwartier noemen we brood, stuut of stoet in het noorden en oosten stoet.
|
In het Westerkwartier hoor je zowel de korte a klank b.v Jan het n jas an, als de lange aa klank. Jan het n jaas aan. Dit geldt voor veel woorden waar de a in voorkomt. Gans, gaanzen. Land, laand. Zand, zaand enz.
|
|
De leeftijd van de schrijver speelt hier ook een rol, hoe ouder de spreker hoe langer de klank.
|
|
|
|
Als er geen redenen zijn om het anders te doen, houden we ons bij de spelling van het Gronings aan de schrijfwijze van Nederlandse 'vreemde' woorden bv. computer, radio, familie, tram, cursus enz.
|
b.v. Elektrisch, dat schrijven we in het Gronings net als in het Nederlands, zoals alle woorden die eindigen op isch.
|
|
We woonden, kunnen we natuurlijk net zo uitspreken/schrijven als in het Nederlands, maar als we het op z’n Gronings doen klinkt het al gauw als woonn. Maar woonn vatten we op als wonen en we wilden woonden zeggen. Dat kan natuurlijk wel, maar we kunnen alsnog de verleden tijd toevoegen door woonnde te schrijven als wonende. Wij wonende vroeger ien n boerderij.
|
Wonende zonder een n aan het eind, want deze klank zit al in het woord.
|
Woater, wotter, wodder? Het mag allemaal.
|
|
|
|
TOALTIED: Kapper en et evertaaske.
|
|
t Bennen opvallende grote swaarte vogels die nou bij t wotter heuren, mor n Streektoalnoam hemmen ze niet, de aalscholver. Op aander plakken wel, doar hieten ze wotterroaf of schollevaar. Ien Capelle a/d IJssel is station Schollevaar der noar nuumd.
|
Toch vliegen genogt vogels rond met n Grunneger noam: oksters en holtoksters, sprutters en kliesters. Want voak is t zo, dat n van olds bekend dier n streektoalnoam het; dus n piek, n zwoan of n gaans wel, mor n flamingo of kolibrie vanzulf niet. De natuur veraandert en n algemene vogel uut dizze tied, zo as n aalscholver of n kuifeend waas vroeger zeldzoam en het (doarom?) gien Grunneger noam. Dieren die vroeger meer veurkwammen as nou, hemmen dat sums nog wel.
|
Denk mor an de kapper en de evertaaske. Mien grootolders woonden op n boerderijke ien De Mieden onner Lutjegast. Op et lege laand keek mien opa bij veujoarsdag oademloos noar de kappers: opvliegen, delkommen, draaien en trippeln; de mantjes met heur kleurde veren rond haals en nek. Die opvallende veren, as n kap, gaven de vogels de noam: kappers!
Mien oma kwam de evertaasken bij veurjoarsdag hieltied ien huus tegen, bij t schonen, mor ok gewoon ien e keuken op e vloer. Zij pakte zo’n evertaaske dan met n taang beet en smeet t dierke ien e kachel; sissend ging t dood.
|
|
|
|
|
|
|
Gijs de boazege rötgaans.
|
|
|
|
Leeksterneer - Alie de Vries
|
|
|
|
|
|
|
|
Stichting Mien Westerkwartier
|
|
Alie de Vries (toal uutleg en redactie)
|
|
Geert Zijlstra (verhoalen en redactie)
|
|
|
|
|
|
|
